Portör muayenesi nedir sorusu iş sağlığı ve güvenliği alanında cevabı en çok merak edilen sorulardan birisidir. Portör muayenesi, kişide bulaşıcı hastalıklar olup olmadığının araştırılması amacıyla yapılan muayenelerdir. Bulaşıcı hastalıklar insan sağlığı için büyük bir risk olduğundan birey ve toplum sağlığını korumak adına bulaşıcı hastalıklara karşı önlem almak çok önemlidir. Bunun için de belli alanlarda hassasiyet seviyesi daha yüksektir.
Portör muayenesini başta gıda sektöründe çalışan kişiler olmak üzere belli alanlardakilerin yaptırması önemlidir. İşe giriş raporu kapsamında yapılması gereken muayenelerden birisi de portör muayenesidir. Kanun maddelerine göre gıda ile ilişkili olan yerlerde çalışacak olanların mutlaka bu muayeneyi yaptırmaları ve sağlık raporlarında da yer vermeleri gerekmektedir.
1593 sayılı Umumi Hıfzıssıhha Kanunu’nun 126. maddesinde portör muayenesine yer verilmiştir. Bu maddeye göre bulaşıcı hastalığı olanların gıda ile ilişkili işlerde çalışması yasaktır. Yine kanuna göre gıda sektöründeki işyerlerinde çalışan kişilerin hijyen eğitimi almış olmaları da zorunludur.
Gıda sektöründe çalışanlar, market ve mağaza çalışanları, otellerin yeme, içme bölümlerinde çalışanlar ve daha birçok alanda görev alanlar yasal olarak portör muayenesi yaptırmak zorundadır. Toplum sağlığı açısından düşünüldüğünde bulaşıcı hastalığın olmaması gereken en temel alan mutfak olduğundan buralarda bulunan kişilerin hiçbir şekilde bulaşıcı hastalık taşımıyor olmaları gerekmektedir. Özellikle de mutfaklar topluma açık genel yerler olmaları halinde bulaşıcı hastalıkların kaynağı olabilirler. Portör muayenesi sayesinde buralarda çalışan kişilerin bulaşıcı hastalık taşımadıkları, bulaşışı hastalıkları başkalarına bulaştıracak potansiyelde olmadıkları tespit edilmiş olur.
Portör muayenesi toplum sağlığı açısından son derece önemlidir. Çünkü çeşitli hizmet alanları doğrudan sağlıkla alakalı olup belli hizmet kollarındakilerin bulaşıcı hastalık bulundurmaları hastalığın kısa sürede çok daha geniş kesimlere ulaşmasına neden olabilir. Yiyecek ve içeceklerle doğrudan insan bedenine hastalıklar girebilir. Bütün bunlara mahal vermemek adına yasal düzenlemeler yapılmış, çeşitli alanlarda işe giriş ve sonrasında portör muayenesi zorunlu tutulmuştur.
Portör Muayenesi Yapılması Gereken Alanlar Nelerdir?
Portör muayenesi yapılması gereken alanlar nelerdir sorusunun detayları kanun ve yönetmeliklerle belirlenmiştir. Buna göre portör muayenesi yapılması gereken başlıca alanlar şunlardır:
- Gıda ile alakalı her alanda çalışacak olanların portör muayenesi yaptırması gerekmektedir. Gıda üretim yerlerinde, gıda dağıtım yerlerinde, servis hizmetlerinde ve bütün bu alanlarda hizmet veren iş yerlerinde çalışanlar portör muayenesi yaptırmalıdırlar.
- Kuaförler, güzellik salonları ve berberlerde çalışanlar da portör muayenesi yaptırmalıdırlar. Buralarda çalışan kişiler doğrudan insan cildine temas etmekte, her gün onlarca kişiye hizmet vermektedirler. Bu nedenle buralarda çalışacak kişilerin herhangi bir bulaşıcı hastalık taşıması çok fazla kişinin hasta olmasına neden olabilir. Bu yüzden de güzellik salonlarında, kuaför salonlarında ve berberlerde çalışan kişilerin de portör muayenesi yaptırması gerekir.
- Pansiyon, otel gibi turistik işletmelerde hizmet verenler de portör muayenesi yaptırmalıdır. Buralar insan sirkülasyonunun yoğun olduğu yerler olduğundan bulaşıcı hastalıkların yayılma riskinin de fazla olduğu yerlerdir. Bu nedenle turistik tesislerde çalışacakların mutlaka portör muayenesi yaptırmaları gerekmektedir.
- Kafe, restoran gibi hizmet sektöründe yer alan işyerlerinde çalışanlar portör muayenesi yaptırmalıdır. Bu tür işyerlerinde gıda ürünleriyle temas çok fazladır ve hazırlanmalarından servis edilmelerine kadar her aşamada çalışanların bulaşıcı hastalık taşımıyor olmaları gerekir.
- Hamam, sauna gibi yerlerde çalışanların da portör muayenesi yaptırması gerekmektedir. Buralarda çalışan kişiler doğrudan insanlarla temas eder. Bu nedenle hamam, sauna gibi yerlerde hizmet veren kişiler bulaşıcı hastalık taşımamalıdırlar.
- Şirketlerin, işletmelerin mutfaklarında çalışan kişiler de portör muayenesi yaptırmalıdırlar. Buralardaki mutfaklarda çalışan kişiler de gıdayla doğrudan temas halinde olduklarından bulaşıcı hastalık taşımamalıdır. Bunun tespiti de portör muayenesi ile yapılmaktadır.
Portör muayenesi çeşitli tahlilleri içerir. Bu nedenle tek bir muayene ya da tahlilden ibaret değildir. Çalışanların bulaşıcı hastalık taşıyıp taşımadıklarının tespiti için yapılan bu tahliller arasında kan tahlili, dışkı tahlili, röntgen, tükürük tahlili gibi tahliller bulunur. Doğru ve geçerli bir portör muayenesi mutlaka bazı testleri içermelidir.
Gaita kültürü testi en az yılda bir kez yapılmalıdır. Bu test Salmonella ve Shigella yönünden değerlendirilir. Dışkının mikroskobik incelenmesi en az altı ayda bir yapılmalıdır. Bu test Entamoeba, giardia lamblia kistleri, histolytica kistleri, helmint yumurtaları açısından önemlidir. Boğaz ve burun kültürü en az yılda bir kez yapılmalıdır. Boğaz ve burun kültürü testi Staphylococcus aureus açısından son derece önemlidir.
İlgili alanlarda çalışanlarda aynı zamanda akciğer grafisi çekilmelidir. Akciğer grafisinin en az yılda bir kez çekilmesi gerekir ve bu test tüberküloz açısından değerlendirilmektedir.
Dolayısıyla portör muayenesi en az 6 ayda bir yapılması gereken bir testtir. Her altı ayda bir portör muayenesi yaptırmak faydalıdır. Testler tek başına portör muayenesi kabul edilmemekte, bahsedilen testleri içermesi gerekmektedir.
Portör muayenesi çok kapsamlıdır. Bütün bir beden ele alınır. Olası bulaşıcı hastalıkların izlerini tespit edebilmek için vücut sisteminin tamamında arama yapılır. Bu nedenle özen ve detaylı araştırma gereken bir muayenedir.
Birçok kişi portör muayenesi hangi bölümde yapılır sorusunun cevabını merak edebilir. Bu kadar detaylı ve kapsamlı bir muayenede vücudun her noktası taranmaktadır. Bu nedenle tek bir bölümde muayenenin yapılması söz konusu değildir. Neredeyse bütün bir hastanenin ya da sağlık kurumunun olanaklarının kullanılması gerekir. Dışkı analizi, boğazda yer alan bakterilerin analizi ve diğer hepsiyle birlikte başta aşağı bir süreç takip edilir. Bu nedenle portör muayenesi hemen yapılıp biten bir işlem de değildir.
Portör muayenesine giden kişi muayenenin hemen bitirilmeyeceğine hazırlıklı olmalıdır. Bu yönüyle portör muayenesi adeta heyet raporunu andırır. Kurumun bütün bölümlerine görünmek zorunda olunan süreç kimi zaman gün boyu sürebilir. Kimi zaman bir günde de bitmeyebilir. Bu nedenle portör muayenesi yaptırılacak yerin deneyimi, donanımı ve uzmanlığı muayenenin süresini de etkileyecektir.
Portör Muayenesi Nerede Yapılır?
Portör muayenesi nerede yapılır? Portör muayenesi sadece yetkili kurumlar ve kişilerce yapılabilmektedir. Bu noktada portör muayenesinin yapılabileceği başlıca yerler şuralardır:
- Devlet hastaneleri
- Belediye laboratuvarları
- Bölge hıfzıssıhha enstitüleri
- Halk sağlığı laboratuvarları
- Eğitim ve araştırma hastaneleri
- Verem savaş dispanserleri
- Özel sağlık kurumları ve kuruluşları.
Portör muayenesi yaptırılabilecek yerlerin tamamı bütün testleri yapmayabilmektedir. Bu nedenle portör muayenesi yapan yerler arasında tercih yapılırken tercih edilecek kurumda hangi testlerin yapılabileceğine dikkat edilmelidir. Mesela halk sağlığı laboratuvarlarında akciğer grafisi dışındaki testler yapılabilmektedir. Aynı şekilde hıfzıssıhha enstitüsünde de akciğer grafisi haricindekiler yapılabilmektedir. Verem savaş dispanserleri sadece akciğer grafisi verebilmektedirler.
Özel sağlık kurum ve kuruluşları arasında seçim yapılırken de mutlaka yetki belgesine ve sertifikalarına sahip olmalarına dikkat edilmelidir. Yetkili olmayan özel sağlık kuruluşları, özel hastaneler, özel radyoloji laboratuvarları ve tıbbi tahlil laboratuvarları aracılığıyla yapılacak testlerin geçerliliği olmayacaktır.
Ayrıca yetkili özel sağlık kurum ve kuruluşlarının tamamı da kapsamlı portör muayenesi hizmeti veremeyebilir. Çünkü gerçekleştirilecek olan testlerin her biri ayrı donanım ve deneyim gerektirir. Bütün donanım ve uzman personel gereksinimine sahip kurumlar bu noktada en doğru tercih olacaktır.
6331 sayılı kanınla beraber çalışanların işe başlamadan önce işe giriş sağlık raporu almaları zorunlu kılınmıştır. Bu nedenle işletmelerde işe başlayacak olan kişilerin gerekli tetkik ve tahlilleri yaptırmaları, raporlarına işletmeleri gerekmektedir.
İşe ilk girişteki zorunluluk dışında ayrıca işyerinin tehlikelilik sınıfına göre belli aralıklarla çalışanlar kontrolden geçirilmelidir. Bu kontroller neticesinde de sağlık raporları oluşturulmalı, tahlil ve tetkik sonuçları raporlara işlenmelidir.